İstanbul'un lezzet deposu: Büyükçekmece çiftlikleri

İstanbul’un en lezzetli besinleri yüzyıllar boyunca Büyükçekmece’den taşındı merkeze. İlçe sınırlarındaki büyük çiftlikler aynı zamanda bu kadim şehrin lezzet deposu konumundaydı. Gelin bu çiftliklere ve o zamanki sahiplerinin kimler olduğuna birlikte bakalım.

Özlemini duyduğunuz kokulu domates, tadında ekşisiyle mayalanmış yoğurt ve ayran, koyu yeşil bal karpuz bu günlerde uğradıysa masanıza, nereden geldiklerini söyleyelim… O eski günler nerede bilemeyiz ancak geçmişten günümüze damaklarınızda iz bırakan lezzetlerin kaynağı halen Büyükçekmece… İstanbul’un en doğal en organik ilçelerinden biridir buralar. Metropolün hemen yanı başında ama aynı zamanda gürültüsünden, dertlerinden uzak. Şehrin en kalabalık bölgelerinden binilecek bir otobüs ya da dolmuşla, bunalanların kendilerini Güney sahillerinde hissetmelerinin en kestirme yolu. Ciğerlerine oksijen depolamalarının en pratik çözümü.

Büyükçekmece'nin genelindeki tarım faaliyetleri hala İstanbul'a besin sağlıyor.

 

İstanbul değişse de bu durum değişmedi

Büyükçekmece ve çevresine otomobilleriyle gelenler ise en lezzetli domatesi, yoğurdu, peyniri halen bu ilçenin topraklarından temin ederler. Teknoloji ve dünya sürekli değişse de İstanbul’un bu hali yüzyıllardır bir farklılık göstermedi aslında. Çünkü Yedi Tepeli Şehrin en lezzetli sebze ve meyveleri Osmanlı ordusuna ve şehir merkezine her daim Büyükçekmece’den taşınırdı.

Tahıllar devlet tarafından alınırdı

Büyükçekmece’nin o zamanki sınırları içerisinde yer alan büyük ve kapsamlı çiftlikler İstanbul’un taze yiyecek ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılardı. Ağırlıklı olarak buğday, arpa, yulaf, keten ve burçak yetiştiriliyordu. Özellikle Büyükçekmece bölgesindeki çiftliklerde yetişen buğdayın neredeyse tamamı, Tersane-i Amire (İmparatorluk Tersanesi) ve Sultan Beyazıd Vakfı tarafından ücreti ödenerek toprak sahiplerinden satın alınırdı.

Ordunun besin kaynağı

Büyükçekmece, Osmanlı döneminde de konumu itibariyle oldukça stratejik bir noktada yer alıyordu. Sefer sürecinde, askerlerin yanı sıra ordudaki at ile diğer hayvanların saman ve arpa ihtiyacı da Büyükçekmece otlaklarından ve tarlalarından sağlanıyordu.

O büyük çiftlikler ve sahipleri

Peki Büyükçekmece’de 19. yüzyılda kaç çiftlik vardı? Bu hayvancılık ve tarım alanlarının sahipleri kimlerdi? Resmi devlet kayıtlarında, 1840 senesinde, ilçenin o zamanki sınırları içerisinde yer alan çiftliklerin en büyüklerinin sayısı 23 olarak belirlenmişti. İşte söz konusu çiftliklerin isimleri ve o tarihte kimlerin adına kayıtlı oldukları.

Anarşa Çiftliği
Çiftliğin sahibi Silahtar Emin Ağa’nın karısı Dilbizar Hanım’dı. İstanbul’da Tavşantaşı’nda (Fatih ilçesine bağlı bir bölge) ikamet etmekteydi.

Haramidere Çiftliği ve Ekşinoz Çiftliği
Bu iki çiftliğin de sahibi eski sadrazamlardan Hüsrev Paşa’dır. Koca Hüsrev Mehmed Paşa, Abdülmecid döneminde on bir ay yedi gün sadrazamlık görevi yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Çukurbosna Çiftliği
O dönemde lakaplar yaygın olarak kullanılırdı. Resmi kayıtlarda çiftliğin sahipleri için kayıtlarda şu isimcler yer alıyordu: “Kır Sakallı Mustafa İbrahim Efendi” ve oğlu “Ter Bıyıklı Mustafa”…

Kabadık Çiftliği
III. Selim’in annesi ‘Mihrişah Valide Sultan’ın adına kurulan vakfın demirbaşları arasında yer alan çiftliğin yönetimi ise Büyükçekmeceli Ahmet Ağa’ya verilmişti.

Dereköy Çiftliği
Yönetimi fetva eminliklerinde bulunurdu. Şeyhülislam kapısındaki Fetvahane’nin başında bulunan zata o dönemlerde fetva emini adı verilirdi. Belgelerde; çiftliğin yönetimimin sonraki dönemde Fatih’te ikamet eden Pepeli Ahmed ve damadı Tatar Veli’ye geçtiği yer almaktadır.

Tatarcık Çiftliği
Çiftliğin kullanım hakkı Liman Beyde idi… Liman Bey de çoğu çiftlik sahibi gibi Suriçi’nde ikamet ediyordu.

Dikilikaya Çiftliği
Osmanlı dönemi kayıtlarında bu çiftliğin sahibi, kiracısı ya da mutasarrıfı belirlenmemiştir.

Moha Çiftliği
Çiftlik Moha Köyü sınırlarında olup Darbhane-i Amire (Osmanlı Darphanesi) tarafından idare edilmekteydi. Moha Çatalca’nın eski yerleşim merkezlerinden biri olup günümüzde Arnavutköy ilçesine bağlı bir mahalledir. Günümüzde, Moha ismi değiştirilerek Yeşilbayır olmuştur.

Sadıkpaşa Çiftliği
Moha Köyü’ndeki bir başka çiftlik daha… Aynı zamanda çeşitli dönemlerde Darphane Çiftliği’nin de kiracısı olan Abaza Ahmet Ağa tarafından işletilmektedir.

Bahşayiş Çiftliği
Günümüzde değişen ilçe sınırları nedeniyle Çatalca ilçesine bağlı bir köy konumundadır. Bu çiftliğin de mal sahibi Darphane-i Amire yani Osmanlı Darphanesi’dir. Çiftlik çeşitli dönemlerde farklı kiracılar tarafından işletilmiştir.

İskece Çiftliği
Bükçekmece sınırları içinde olan çiftliğin mutasarrıfı Arnavut İsmail Bey olup İstanbul’da ikamet etmektedir.

Karaağaç Çiftliği
Çiftliğin sahibesi ve mutasarrıfı
I. Abdülhamid’in kızı Esma Sultan’dır. Çiftliğin iki de mültezimi (ihale hakkına sahip kişi) bulunmaktaydı. Bunlar Hasan Hacı Ahmed Ağa ve Hacı Mehmed Ağa idi…

Çöplüce Çiftliği ve Arnabut-i Kebir Çiftliği
Günümüzde de bölge olarak Büyükçekmece sınırları içinde, Güzelce konumunda kalan Çöplüce Çiftliği’nin ve Arnabut-I Kebir Çiftliği’nin sahibi, o zamanlar İhtisab Nazırı (Belediyeler Bakanı) Mehmed Ağa’ydı…

Lahna Çiftliği
Çiftliğin mutasarrıfı İstanbul’da sakin Katib Halil Efendi’dir. Çiftliğin iki kiracısı bulunaktaydı. Bunlar Kalikratya (Mimar Sinan) Köyü’nden Kiryako ile kardeşi Apostol’du. Yine Çiftlikte bulunan değirmen ve bahçenin kiracısı ayrıydı. Bu kişinin adı, İstoyan Veled-i Daliko’ydu.

Keşli Çiftliği
Çiftliğin mutasarrıfları Tanaş Veled-i Apostol ve kardeşi Kiryako ile kardeşinin oğlu Panayot isimli kişilerdi. Bunlar Büyükçekmece’de ikamet etmekteydi.

Galladin Çiftliği
Çiftliğin mutasarrıfı Oruç oğlu Osman Ağa olup Dersaadet’te ikamet etmekteydi. Kiracısı ise Silivri kasabasında ikamet eden ‘Gemici oğlu damadı Garabet’ isimli gayrimüslim kişiydi.

Papasbergos Çiftliği
Burası günümüzde Arnavutköy sınırları içindedir… Mutasarrıfeleri Merhum Sultan Selim Han’ın Üçüncü Kadını (3 hisse) ve Dördüncü Kadını (1 hisse) olup üç kiracısı bulunmaktaydı. Bu kiracılar; Anderya, Foti ve Nikoli isimlerindeki üç gayrimüslimdi…

Akçabergos Çiftliği
Çiftliğin mutasarrıfı Asitaneli Mehmed Emin Ağa’ydı.

Sart Çitliği
Çiftliğin mutasarrıfı Büyükçekmece’ye bağlı Çakmaklı Karyesinden Yakub Ağa’dır.

Koruşan Çiftliği
Günümüzde Büyükçekmece Hadımköy Yolu Karaağaç Mahallesi sınırlarında yer almaktadır. Büyükçekmece sakinlerinden İbrahim Edhem Ağa çiftliğin mutasarrıfıdır

Kalyoz Çiftliği
Hâlihazırda Esenyurt sınırları içinde yer alan çiftliğin mutasarrıfı Asitaneli Hacı Hüseyin Ağa’dır.